FAIR Veri Prensipleri

F1. Metaveri ve veri kalıcı, küresel olarak benzersiz ve çözülebilir tanımlayıcılarla atanmalıdır

Her veri kümesi için DOI, Handle veya benzer kalıcı tanımlayıcılar kullanılmalıdır.

Örnekler:

• DOI: 10.5281/zenodo.1234567
• Handle: 20.500.12345/67890
• ARK: ark:/12345/b6789gh12

Araçlar:

F2. Veri, zengin metaveri ile tanımlanmalıdır

Verinin bulunabilmesi için kapsamlı metadata ile desteklenmesi gerekir.

Örnekler:

• Dublin Core metadata standardı
• DataCite Metadata Schema
• Schema.org yapılandırılmış veri

Araçlar:

F3. Metaveri, verinin tanımlayıcısını açık ve net bir şekilde belirtmelidir

Metadata, hangi veriye ait olduğunu kesin olarak belirtmelidir.

Örnekler:

• related_identifier alanında DOI referansı
• dc:identifier kullanımı

F4. Metaveri ve veri aranabilir kaynaklarda kayıtlı veya indekslenmelidir

Veriler arama motorları ve kataloglarda bulunabilir olmalıdır.

Örnekler:

• Google Dataset Search
• DataCite Search
• OpenAIRE Explore

A1. Metaveri ve veri, standartlaştırılmış iletişim protokolü kullanılarak tanımlayıcıları aracılığıyla alınabilir olmalıdır

HTTP, FTP gibi standart protokollerle erişilebilir olmalıdır.

Örnekler:

• HTTPS üzerinden REST API
• OAI-PMH protokolü
• SPARQL endpoint'leri

Araçlar:

A1.1. Protokol açık, ücretsiz ve evrensel olarak uygulanabilir olmalıdır

Erişim protokolleri herkesçe kullanılabilir olmalıdır.

Örnekler:

• HTTP/HTTPS kullanımı
• Açık API spesifikasyonları

A1.2. Protokol, gerektiğinde bir kimlik doğrulama ve yetkilendirme prosedürüne izin vermelidir

Hassas veriler için güvenli erişim mekanizmaları bulunmalıdır.

Örnekler:

• OAuth 2.0 kimlik doğrulama
• API anahtarları
• Federated authentication

A2. Metaveri, veri artık mevcut olmasa bile erişilebilir olmalıdır

Veri silinse bile metadata korunmalıdır.

Örnekler:

• Tombstone sayfaları
• Veri geri çekme bildirimleri

I1. Metaveri ve veri, bilginin temsili için resmi, erişilebilir, paylaşılan ve geniş çapta uygulanabilir bir dil kullanmalıdır

JSON, XML, RDF gibi standart formatlar kullanılmalıdır.

Örnekler:

• JSON-LD for metadata
• XML Schema definitions
• RDF triples

Araçlar:

I2. Metaveri, FAIR prensiplerini takip eden kelime dağarcıkları kullanmalıdır

Kontrollü sözlükler ve ontolojiler kullanılmalıdır.

Örnekler:

• SNOMED CT (tıp)
• ChEBI (kimya)
• AGROVOC (tarım)

Araçlar:

I3. Metaveri, diğer metaveri ile nitelikli referanslar içermelidir

Veriler arasında anlamlı bağlantılar kurulmalıdır.

Örnekler:

• isPartOf ilişkisi
• isDerivedFrom bağlantısı
• references listesi

R1. Metaveri ve veri, çoklu doğru ve alakalı niteliklerle zengin bir şekilde tanımlanmıştır

Verinin yeniden kullanımı için yeterli bilgi sağlanmalıdır.

Örnekler:

• Detaylı metodoloji açıklaması
• Kalite kontrol bilgileri
• Deneysel koşullar

Araçlar:

R1.1. Metaveri, net ve erişilebilir veri kullanım lisansı ile yayınlanmıştır

Kullanım koşulları açıkça belirtilmelidir.

Örnekler:

• Creative Commons lisansları
• Open Database License (ODbL)
• MIT License (yazılım için)

Araçlar:

R1.2. Metaveri, verinin kökenini detaylandırmıştır

Verinin nasıl oluşturulduğu ve işlendiği bilinmelidir.

Örnekler:

• PROV-O ontolojisi
• Audit trail kayıtları
• Versiyon geçmişi

R1.3. Metaveri, alanın topluluk standartlarını karşılamaktadır

Disiplin-spesifik gerekliliklere uygun olmalıdır.

Örnekler:

• MIAME (microarray)
• MINSEQE (sequencing)
• ARRIVE (hayvan deneyleri)